Spaanse aak of Veldesdoorn

Anekdote over de veldesdoorn

De veldesdoorn heeft zijn naam niet gestolen. Het was bij ons en in heel West-Europa lange tijd een typische boom voor het platteland.

Hij was ontegensprekelijk de koning van de heggen. Een onopvallende koning wel: hij was de kleinste van de esdoornsoorten die van nature in België groeien. In heggen werd hij gemakkelijk gecombineerd met andere boomsoorten en heesters die al even mooi bloeien als hij. Een gedweeë koning: men maakte soms levende afsluitingen door zijn soepele jonge takken te vlechten.

Zijn koninkrijk liep op zijn einde toen palen en ijzerdraad het overnamen van de levende heggen. Vandaag heeft men er spijt van dat men hem zo hardhandig heeft gerooid want hij bood onderdak aan tal van insecten en vogels, wist velden van elkaar te scheiden en beperkte de erosie van de bodems. Het is dan ook de tendens om hem opnieuw een plek te geven, zowel op het platteland als in de stad. Je kunt hem zien als een symbool van de instandhouding van de natuur.

Geheimen van de veldesdoorn

De drie esdoorns van bij ons zijn de gewone esdoorn, de Noorse esdoorn en de veldesdoorn of Spaanse aak.

Ze lijken sterk op elkaar! Hun bladeren hebben een speciale positie op de takken: ze staan twee per twee tegenover elkaar. Dat komt weinig voor bij loofbomen. Ze zijn ingesneden, in vijf delen, die lobben genoemd worden. De lobben zijn geschikt zoals de vingers van een hand, waardoor men de bladeren van de esdoorn handlobbig noemt. De lobben van de gewone esdoorn en de Noorse esdoorn zijn puntig terwijl die van de veldesdoorn afgerond zijn. De bloemen zitten in groepjes in mooie geelgroene trossen. En tot slot zijn hun vruchten gevleugeld!

Het geheim om ze uit elkaar te houden is vooral de vruchten observeren! Ze zijn uitgerust met twee vleugels. Bij de Noorse esdoorn vormen de vleugels een open V of een stompe hoek. De vrucht is mooi afgeplat. Bij de gewone esdoorn is de V meer gesloten met een scherpe hoek. De vrucht bevat twee zaadjes die wat boller zijn. Bij de veldesdoorn tot slot zijn de vleugels heel open, bijna op dezelfde as.

Heilzame invloeden van de veldesdoorn

Met zijn veranderende kleuren verfraait hij straten, pleinen en parken. Hij reageert goed op snoeibeurten en kan tegen vervuiling. Gelet op zijn gemiddelde grootte levert hij mooie diensten in de stad. Hij produceert zuurstof en slaat verontreinigende gassen op. Zijn diffuse schaduw verzacht lokaal een beetje het klimaat.

Hij huisvest tal van insectensoorten. Bovendien produceren zijn bloemen massa’s nectar: hij is een voorraadkamer voor bijen, vlinders en andere bestuivers. Die insecten zijn cruciaal voor onze toekomst.

De veldesdoorn herkennen

Vruchten

Dubbel gevleugelde dopvruchten (disamara) - Noten/zaden uitgerust met twee vleugels - Vorm van de hoorn van een neushoorn

Bladeren

Tegenover elkaar op de tak (tegenoverstaand) - Ingesneden vorm met 5 delen (uitgesproken lobben) die zoals de vingers van een hand geschikt zijn (handlobbig) - Afgeronde randen - Lange twijg (bladsteel)

Bladerdek

Kleur lente/zomer: donkergroen - Kleur herfst: kopergeel - Afwezig in de winter (verliest zijn bladeren)

Schors

Geelachtig lichtbruin - Kurkachtig - Diepe groeven

Bloemen

Klein - Gegroepeerd in trossen - Groenachtig geel

Bijzondere kenmerken van deze boom

Deze boom is opmerkelijk om verschillende redenen. Hij is uitzonderlijk groot voor een veldesdoorn. Het is het op één na dikste en het grootste exemplaar van zijn soort in het Gewest. Hij is de 15 meter al lang voorbij. Je zou zeggen dat hij de concurrentie aangaat met het 4 verdiepingen tellende naburige appartementsgebouw. De bewoners die bovenaan wonen, zien hoe zijn top de hemel raakt.

Ten tweede is deze boom, een ‘veld’-esdoorn bij uitstek, een van de overblijvers van het Elsense platteland. Hij maakt deel uit van een erfgoed dat tegenwoordig verdwenen is en heeft een historische waarde. Hij was getuige van de transformatie van het landschap tussen de straat waar hij groeit en de Generaal Dossinlaan. Beetje bij beetje hebben de landbouw- en bosgronden plaatsgemaakt voor een woonwijk.

Deze esdoorn heeft al een zekere leeftijd. Hij groeide hier al in de jaren 30 (zie luchtbeelden van Bruciel in de fotogalerij). Hij bevond zich aan de rand van een bos dat beetje bij beetje verdwenen is. Hij grensde aan een terrein rond een statige woning. Die stond op een paar meter van hem af maar werd in 1992 vernield. In de plaats ervan is een appartementsgebouw met vier verdiepingen opgetrokken zonder dat men heeft stilgestaan bij de breedte van de boom. Verschillende takken, die de bewoners van het appartementsgebouw ongetwijfeld als te bedreigend beschouwden, zijn afgezaagd. Maar de boom is bewaard gebleven.

Vandaag verfraait hij de hele straat en hij geeft het gebouw wat meer charme. Zijn lichtbruine en gele schors trekt de aandacht. Zijn weelderige geelgroene bloesems fleuren de lente op en doen de omgeving lekker ruiken. En tot slot tooit deze boom zich in de herfst in het goud.

(Teksten en foto's van Priscille Cazin - Sylvolutions)

Dit portret is:

- Verrijkt met een illustratie uit de Belgische Federale Staatscollectie in permanente bruikleen aan de Meise Botanical Garden. Zie bijlage. Met dank aan de bibliotheek (erfgoedcollectie) voor deze bijdrage.

- Een initiatief van Christos Doulkeridis, burgemeester, Audrey Lhoest, schepen van Leefmilieu, Groene ruimten en Beplantingen, Toerisme, college van burgemeester en schepenen van Elsene.