De feniksboom

Zoals zijn naam al aangeeft is de oude linde een Brusselse veteraan. Over zijn leeftijd is al veel inkt gevloeid. Hij is zo oud, dat hij misschien wel de laatste overlevende is van de weiden die het gehucht van Boondael omzoomden. Werd hij in de 15de eeuw geplant door een boerenfamilie die daar woonde? Was hij getuige van de feesten die Keizer Karel liet organiseren ter ere van de winnaars van de paardenrennen op de eedaflegging van de Arkebussiers? Sommigen denken dat hij geplant werd in 1463 toen ook de Sint-Adriaanskapel werd gebouwd, anderen dat hij pas in de 17de eeuw werd geplant, toen de kapel heropgebouwd werd. Vandaag wordt hij 400 jaar geschat, al is het mogelijk dat hij heel wat ouder is.

Terug in de tijd

Wie de architectuur van dit levende monument kan lezen, ziet tekens die niet liegen. Vooreerst is de stam zeer dik: er zijn minimum drie mensen nodig om zijn omtrek van vijf meter zestig volledig te kunnen omvatten. En zijn prachtige kruin vormt een grote koepel rond de kapel. Hieruit kunnen we besluiten dat de boom meerdere eeuwen oud is. Maar deze aanwijzigingen zijn niet voldoende om ons zijn precieze geboortedatum te vertellen.

Om zijn exacte leeftijd te kennen, zouden we de jaarringen van de stam moeten kunnen tellen (één per jaar). Maar de oude linde van Elsene is helemaal hol. Het is dus enkel in de archieven van het Gewest en de stad dat we zijn geschiedenis kunnen achterhalen.

De historische documenten laten ons niet toe terug te keren tot 1463. Maar in 1717 heeft de linde van Boondael de aandacht getrokken van een landmeter. Hij heeft hem getekend en beschreven. Op zijn illustratie heeft de boom al het silhouet van een eeuweling. Dit individu is dus zeker minstens 400 jaar oud, want weinig is voor een linde van zijn soort. Als de omgeving hem gunstig gezind is, kan de Tilia platyphyllos, of grootbladige linde, gemakkelijk 800 tot 1000 jaar oud worden.

Een serie postkaarten toont hoe deze boom zichzelf in de 20ste eeuw helemaal heeft heropgebouwd. Rond 1900 was hij compleet vervormd en verschrompeld. Gedurende de hele 19de eeuw heeft hij duidelijk veel takken verloren. Zijn stam werd helemaal hol, zijn kruin was helemaal gekrompen. De boom was helemaal op zichzelf teruggeplooid. Maar in de 20ste eeuw vond hij een nieuw elan. Zijn kruin ontplooide zich opnieuw en nam weer ruimte in. Deze ongelooflijke capaciteit om te regenereren, maakt deel uit van het DNA van de linde.

Uit zijn as herrezen

Deze soort van zacht hout degenereert makkelijk. Maar ze heeft ook strategieën waarmee ze eeuwenoud kan worden. In de zomer kan de linde bij grote droogte haar bladeren verliezen en er opnieuw aanmaken zodra er weer water is. Wordt hij omgehakt, dan gaat de stronk weer schieten.

Wordt zijn omgeving ongunstig, dan laat hij zijn takken vallen en verliest hij grote stukken van zijn kruin. Het is een manier om energie te sparen. Zijn stam wordt hol en opent zich soms over de hele lengte. Hij zakt als het ware in elkaar. Soms gaat het zo ver dat hij enkel zijn stronk overhoudt. Hij wacht betere tijden af om een nieuwe start te maken. Want van daaruit kan hij opnieuw beginnen: als een feniks die uit zijn as herrijst. Hij vormt boeketjes scheuten vanuit zijn oude stronk. Zo komt men soms een groep linden tegen die in een cirkelboog groeien: ze zijn eigenlijk één en dezelfde heel oude boom, een reus van weleer.

Een boom van een handtekening

Zijn legendarische levensduur heeft van de linde een boom gemaakt die tijd en ruimte markeert. Sinds de middeleeuwen wordt hij geplant in de buurt van gebedsoorden (kapellen, kerkhoven en andere heilige plaatsen), in het centrum van dorpen, of als focuspunt in het landschap. Men rekende op hun lange levensduur om sporen na te laten in de geschiedenis en in de aardrijkskunde. Een beetje als een handtekening.

In het geval van de oude linde van Elsene is dat opzet geslaagd. Hij overleefde meerdere eeuwen. Hij heeft zijn naam gegeven aan het plein waar hij groeit. Al 400 jaar is zijn geschiedenis gelinkt aan de Boondaelwijk. Meerdere generaties inwoners droegen de boom duidelijk in hun hart.

De boom van het hart

De bladeren van de linde zijn hartvormig en lichtjes getand. De bladeren van de Tilia platyphyllos zijn uitzonderlijk groot. Ze staan symbool voor liefde en trouw. Zoals vele andere lindes, was deze boom wellicht de vertrouweling van veel verliefde koppeltjes. Zijn brede kruin heeft ongetwijfeld een rol gespeeld in het leven van de buurt, bij doopsels, huwelijken, begrafenissen en bijeenkomsten. Zijn bloesems parfumeerden de zomeravonden van heel de wijk. Zijn thee verzachtte de seizoenskwaaltjes.

Was deze holle reus een toevluchtsoord, een genezer, of een christelijk heiligdom? Hoewel hij hol was en op het punt stond te barsten, kwam er bijl noch kettingzaag aan te pas. De bevolking en de gemeente Elsene hebben de linde altijd gekoesterd.

In de loop van de 20ste eeuw heeft de boom een paar steuntjes in de rug gekregen. Aan zijn voet werd een waterpomp geïnstalleerd. De inwoners kwamen samen onder zijn kruin om water te nemen. In 1936 werd de boom geklasseerd. Dit levende monument stal de schijnwerpers van de naburige kapel die niet hetzelfde eerbetoon kreeg.

De overheden hebben nooit schrik gehad dat de linde zou bezwijken. Ze hebben de boom een kans gegeven. In plaats van hem te vellen, hebben ze hem zijn hele geschiedenis bijgestaan. Er werd beton gegoten in zijn buikholte om zijn stabiliteit te verzekeren. En in het beton werd een schors gegraveerd in trompe l'oeil om de ingreep zo discreet mogelijk te houden. Aan de kant van de kapel werden deze 'steenpartijen' beetje bij beetje opgeslokt door de boom – een teken van herstel. De boom toont hier en daar ook rondes in de schors: hij heeft de bouten afgedekt van de draadstangen die in de stam zijn geplaatst om te voorkomen dat hij splijt.

Vandaag gedraagt de veteraan zich als een jongeling in topvorm. Hij toont waartoe een boom in staat is als men hem vertrouwen schenkt … Het mooiste cadeau dat men hem zou kunnen geven, is zijn grote holte te vullen met organische materiaal. Zo zou de oude linde nieuwe wortels kunnen vormen aan de binnenkant van zijn stam, die in de aarde zouden kunnen groeien en dikker worden. Met deze natuurlijke kabels zou de linde zijn structuur versterken en wel 1000 jaar kunnen worden.

Dit portret is verrijkt met een illustratie uit de Belgische Federale Staatscollectie in permanente bruikleen aan de Meise Botanical Garden. Zie bijlage. Met dank aan de bibliotheek (erfgoedcollectie) voor deze bijdrage.https://www.plantentuinmeise.be/nl/home/