Italiaanse hartbladige els

Anekdote over de els

In verschillende culturen is de els een boom beladen met bijgeloof. Hij is tegelijk een symbool van het leven en de dood. Samen met de es is hij typisch voor moeraslandschappen. Vroeger boezemden die streken angst in. Ze werden beschouwd als overgangen tussen de boven- en de onderwereld.

In de Scandinavische mythologie wordt Embla, de vrouwelijke oorsprong van de mensheid, geboren uit een dode tak van een els die werd gevonden aan de rand van het water, terwijl Ask, de mannelijke voorvader van de mensheid, voortkomt uit een tak van een es.

In de Keltische cultuur tot slot, wordt de els in verband gebracht met Bran, de meester van de onsterfelijkheid. Een Gallische mythe vertelt dat die reus de wereld van het leven en de wereld van de dood met elkaar verbindt. Die god beschikt over de ketel van de overvloed en de heropstanding die de overledenen weer tot leven kan wekken.

Geheimen van de els

De els verrijkt de bodem rondom zich. Zijn wortels houden stikstof vast, een essentiële voedingsstof voor de groei van planten. Die superkracht wordt mogelijk gemaakt door een bijzonder verbond.
De els gaat een bondgenootschap aan met levende microscopische wezens (bacteriën) die in de grond leven. Hij biedt hen een onderkomen in zijn wortels. Die nodules zijn een plek van intense uitwisseling. De bacteriën die er verblijven, vangen stikstof op in de lucht die in de bodem circuleert. Ze zetten die om en leveren die aan de boom en in ruil voert de boom de bacteriën suiker. Die perfecte uitwisseling is een symbiose.

De els is niet de enige boom die over die kracht beschikt, maar het is de enige met nodules zo groot als citroenen. Die wederzijdse uitwisseling komt niet alleen de twee ‘ruilers’ ten goede maar ook heel wat andere levende wezens. Een enkele els kan de bodem van een heel veld verrijken.

Heilzame invloeden van de hartbladige els

De els is vooral een bondgenoot van de bodem (zie ‘Geheimen’ hierboven). Hij fixeert bodems, maakt ze minder compact, belucht, verrijkt en zuivert ze. Bovendien pompt hij enorm veel water op. Hij kan bodems uitdrogen of de gevolgen van overstromingen beperken.

Het is ook een bondgenoot van de biodiversiteit. Omdat hij in Brussel eerder zeldzaam is, verrijkt hij het in de stad aangeplante bomenpallet. Hij biedt onderdak en eten aan allerlei insectensoorten. Hij bloeit heel vroeg in de lente en voedt zo de eerste bestuivers van het seizoen. Zijn kleine kegels boordevol zaden blijven de hele winter aan de takken hangen. Het zijn mini-voederhuisjes voor kleine vogels (zangvogels).

Tot slot heeft hij heel wat medicinale eigenschappen en toepassingen als kleurstof, die een beetje in de vergetelheid zijn geraakt.

De els groeit snel en biedt goed weerstand tegen de vervuiling van de stad, maar hij houdt niet van plotse temperatuursveranderingen en van tocht. Helaas wordt deze bondgenoot van de bodem en de biodiversiteit bedreigd door een schimmel: Phytophthora. Het is de oorzaak van de ‘elzenziekte’, die in de jaren 90 haar intrede deed.

De hartbladige els herkennen

Vruchten

Strobilus - Kleine kegels - De hele winter aan de boom

Bladeren

Kleur bovenaan: glanzend donkergroen - Kleur onderaan: bleker groen - In de vorm van een hart (hartvormig) - Gekartelde rand

Bladerdek

Kleur lente/zomer/herfst: groen - Aanwezig aan het begin van de winter, daarna afwezig (verliest zijn bladeren)

Bijzondere kenmerken van deze boom

Dit is een individu waarvan het silhouet een stempel drukt op het landschap van de begraafplaats van Elsene. Zijn kruin is verticaal, kegelvormig en compact. Hij heeft een diepgroene kleur die de aandacht trekt. Je ziet hem van ver op de kruising van de wegen. Hij hangt over een strooiweide, samen met een andere els die in dezelfde laan groeit.

Op begraafplaatsen kom je wel vaker treurtaxussen, -wilgen en -essen tegen, soms ook cipressen, minder vaak elzen. De aanplanting van deze boom en zijn buur lijkt niet enkel decoratief. Deze twee elzen zouden wel eens geplant kunnen zijn om hun symbolische waarde.

Ten eerste is de els het symbool van Elsene. Hij groeide vroeger in de vochtige gronden in de lagergelegen delen van de stad, daar waar zich nu de vijvers van Flagey bevinden. De plaatsnaam Elsene is afgeleid van ‘elsele’, wat zoveel betekent als ‘de plaats waar de elzen staan’. De gestileerde vorm van deze boom vind je terug in de huisstijl van de gemeente. Zo komen deze elzen hier de Elsenaars die een bezoek brengen aan de begraafplaats misschien bekend voor.

Ten tweede behoren deze twee elzen tot een soort die het eeuwige leven symboliseert. Zo aan weerszijden van de strooiweide geplant, lijken ze wel wachters die dit gazon omvormen in een plek voor de overtocht van de onsterfelijke zielen.

(Teksten en foto's van Priscille Cazin - Sylvolutions)

Dit portret is:

- Verrijkt met een illustratie uit de Belgische Federale Staatscollectie in permanente bruikleen aan de Meise Botanical Garden. Zie bijlage. Met dank aan de bibliotheek (erfgoedcollectie) voor deze bijdrage.

- Een initiatief van Christos Doulkeridis, burgemeester, Audrey Lhoest, schepen van Leefmilieu, Groene ruimten en Beplantingen, Toerisme, college van burgemeester en schepenen van Elsene.